Wśród instrumentów prawnych służących do ochrony własności intelektualnej w obrocie gospodarczym istotne miejsce zajmują patenty oraz tajemnice przedsiębiorstwa. Zakres takiej ochrony, czas jej trwania oraz przesłanki konieczne do jej uzyskania są różne, a wręcz wykluczające się. Patentem jest udzielenie czasowego monopolu na wykorzystywanie wynalazków w zamian za publikację zasad ich działania. Tajemnicą przedsiębiorstwa są informacje posiadające wartość gospodarczą dla przedsiębiorcy, które nie zostały ujawnione do wiadomości publicznej i zostały podjęte działania konieczne dla zachowania ich poufności. Dlatego konieczne jest czasem podejmowanie świadomiej decyzji – jaka ochrona będzie optymalna w danym przypadku oraz odpowiedź na pytanie podstawowe – czy ujawniać dane rozwiązanie.
Aby wynalazek uzyskał ochronę, musi spełniać trzy warunki. Być nowym (tj. nie stanowić części obecnego stanu techniki), posiadać poziom wynalazczy (tj. nie wynikać dla znawcy w sposób oczywisty ze stanu techniki) oraz nadawać się do przemysłowego stosowania (tj. według wynalazku może być uzyskiwany wytwór lub sam wynalazek może być wykorzystywany w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając rolnictwa).
Tajemnicą przedsiębiorstwa jest każda nieujawniona do wiadomości publicznej informacja techniczna, technologiczna lub organizacyjna przedsiębiorstwa, także jakiekolwiek inne informacje posiadające wartość gospodarczą. Warunkiem koniecznym jest jedynie podjęcie niezbędnych działań w celu zachowania takich informacji w poufności. Tajemnica przedsiębiorstwa obejmuje tym samym nieporównywalnie większy zakres wytwarzanej w obrocie gospodarczym własności intelektualnej. Pojawia się tutaj również podstawowa różnica pomiędzy tymi reżimami prawnymi.
Security Is Everybody’s Business, Graydon J. Gerber
Wikimedia Commons
Elementem koniecznym zgłoszenia wynalazku jest opis „ujawniający jego istotę”. Ochronę patentową można zatem uzyskać wyłącznie pod warunkiem ujawnienia tego, co ma być przedmiotem ochrony. Innymi słowy, przedmiot ochrony patentowej (przynajmniej co do swojej istoty) nie może być przedmiotem tajemnicy przedsiębiorstwa, ponieważ ta dla swojego powstania wymaga zachowania go w poufności.
Wspomniany warunek podjęcia działań w celu zachowania przedmiotu ochrony, który ma stanowić tajemnicę, w poufności, jest zarazem jedynym i wystarczającym warunkiem „formalnym” dla objęcia tajemnicy. W przypadku patentu, odkrycie wynalazku jest dopiero początkiem długiej drogi do jego uzyskania.
Porównując złożone, kosztowne i długotrwałe (średnio cztery lata od złożenia zgłoszenia do uzyskania patentu) postępowanie o udzielenie patentu z „formalnościami” koniecznymi do traktowania własności intelektualnej, jako tajemnicy przedsiębiorstwa, trzeba odpowiedzieć na pytanie – jakie korzyści przedstawia system patentowy.
W pierwszej kolejności, tajemnica przedsiębiorstwa musi być faktycznie chroniona i utrzymywana w poufności, aby była skuteczna. Jakkolwiek naruszenie tajemnicy daje możliwość wysuwania roszczeń wobec naruszającego, to udowodnienie takiego postępowania, stanowiącego nieuczciwą konkurencję, może być utrudnione. Ponadto, tajemnica chroni przed naruszeniami, ale nie stanowi przeszkody dla innych przedsiębiorców, żeby podejmowali własne kroki w celu wytworzenia chronionej wartości. Patent tymczasem stanowi swoisty monopol – nawet jeśli konkurent posiada środki techniczne i finansowe do stworzenia wynalazku, to jeśli nastąpi to po dokonaniu zgłoszenia patentowego, nie będzie on uprawniony do jego wykorzystywania w obrocie przez 20 lat od zgłoszenia. Ponadto, choć tajemnica przedsiębiorstwa również może stanowić przedmiot obrotu gospodarczego, to z pewnością patent – jako prawo ściśle sprecyzowane wnioskiem patentowym – daje większą pewność obrotu. Co więcej, z mocy prawa podlega dziedziczeniu.
Jak zostało powiedziane wyżej, ochronę patentową może uzyskać wyłącznie wynalazek, który posiada zdolność patentową – co zdecydowanie ogranicza zakres własności intelektualnej, mogącej być przedmiotem ochrony. Ustawa wprost wyłącza zdolność patentową między innymi:
- odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych;
- planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier;
- programów do maszyn cyfrowych;
- przedstawienia informacji.
Wytworzona wiedza przybierająca postać wyżej wymienionych musi być więc chroniona w inny sposób, z których najprostszym, zaraz po ochronie prawnoautorskiej, jest ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa.
Powyższy artykuł został oparty na fragmencie wygłoszonego przeze mnie wykładu „Patenty a tajemnica przedsiębiorstwa – co jest bardziej efektywne w ochronie produktu na rynku?” podczas LXI edycji seminarium w cyklu Akademia Prawa Komputerowego – Tajemnice Firmowe i nieuczciwa konkurencja. Aspekty prawne i organizacyjne. 27 sierpnia 2013 roku w Centrum Promocji Informatyki w Warszawie